Ewa obejrzała właśnie film dokumentalny o księdzu Tischnerze. Tischner - czy jak zawsze o nim myślałam: "Ksiądz profesor" - był dla mnie bardzo ważną osobą.

Prywatne archiwum dokumentów niezwykle ważnych zostało w Polsce, więc nie mogę sprawdzić, kiedy napisałam pierwszy list do Księdza Profesora. Nie pamiętam dat. Pamiętam za to doskonale zdumienie i wzruszenie, które mnie ogarnęły, gdy otworzyłam kopertę z adresem zwrotnym z Łopusznej.

Nie pamiętam, o co pytałam i co mnie sprowokowało do napisania tego pierwszego listu. Być może coś, co Tischner powiedział podczas rozmów o Katechizmie z Jackiem Żakowskim, które oglądaliśmy prawie całą rodziną i które później dyskutowałam z bratem? A może to była jakaś inna kwestia, która pojawiła się w związku z jakąś czytaną książką?

Znajomy poprosił mnie o napisanie tekstu dla pisma Jednota, kiedy zbliżała się trzecia rocznica śmierci Księdza Profesora. Napisałam tak:

Myśląca twarz Kościoła

Kilka minut po tym, jak prezenter wieczornego wydania Wiadomości przekazał informację o śmierci księdza profesora Józefa Tischnera, zadzwonił telefon. Odruchowo podniosłam słuchawkę. Usłyszałam w niej przejęty głos przyjaciółki: "Słyszałaś, co się stało? Od razu pomyślałam o tobie. Jest mi tak strasznie przykro. On był dla ciebie taki ważny..." Rzeczywiście był. Ale właściwie dlaczego? Dlaczego katolicki duchowny, myśliciel i publicysta miałby być ważny dla osoby, która zdecydowanie sytuowała siebie samą poza widzialnymi granicami Kościoła?

Dogmatyczna drzemka bezmyślnego antyklerykalizmu bywa przyjemna. Można okryć się miękkim i dziwnie przytulnym kocem niechęci, wyjrzeć spod niego co jakiś czas i z satysfakcją odnotować kolejny przypadek potwierdzający uprzednio przyjętą regułę: o, ksiądz antysemita; no proszę, temu proboszczowi bardziej zależy na pieniądzach niż na wiernych, a ten z kolei przekonuje zebranych na mszy o wzniosłości ubóstwa sam jeździ zaś mercedesem. Nieco perwersyjna ciekawość zaprowadziła mnie kiedyś na prowadzone w mojej szkole podstawowej lekcje religii. I jakaż satysfakcja! Niemiłosiernie bezmyślna katechetka wyrzuciła mnie za drzwi, gdy ośmieliłam się zakwestionować wygłoszony przez nią pogląd. Na domiar nieszczęścia przez cały czas opowiadała nam o aborcji. Jak gdyby katolicyzm od tego się właśnie zaczynał i na tym kończył. Tak, stanowczo można było drzemać dalej. Kościół to jakiś okropny anachronizm, wiara religijna to najwyraźniej i jedynie coś na kształt laski, na której podeprzeć mogą się ci, którzy o własnych siłach przez życie nie są w stanie przejść. Krótko mówiąc: nic ciekawego, chyba że dla patologa.

Spokój mojej drzemki zakłóciły najpierw "Notatniki" Anny Kamieńskiej, "Kościół, lewica, dialog" Adama Michnika kazał mi przetrzeć oczy. Ale prysznic, chłodny i pobudzający, przyszedł wraz z lekturą tekstów pewnego księdza z Łopusznej. Zobaczyłam człowieka, a wraz z nim inne oblicze Kościoła. Oblicze tak odmienne od zaciętej twarzy mojej szkolnej katechetki, głos tak różny od tego, który usłyszałam zabłądziwszy przypadkiem na jakieś kazanie: "Ludzie niewierzący psują się od środka", grzmiał proboszcz jednej z warszawskich parafii. "Nie można powiedzieć, by Pani nie miała wiary. Przecież Pani pyta. Jest to wiara, która szuka rozumienia. Na razie to wystarczy", napisał mi w liście ksiądz Tischner.

Wiara, która szuka rozumienia. Oczywiście, to nie Ksiądz Profesor wymyślił tę formułę. Potrafił jednak ludziom takim, jak ja, pokazać tradycję, w której powstała i udowodnić, również samym sobą, że nie jest ona martwa. Pytanie jest pobożnością myśli, mówił za Heideggerem i pisał o tych, którzy właśnie wielkością swojego myślenia byli pobożni. To oczywiste, że katolicyzm nie kończy się na aborcji, prezerwatywach i antykoncepcyjnych pigułkach. Jasne, że istota i działalność Kościoła nie sprowadza się do tropienia żydowsko-masońsko-liberalnych spisków. Chwilami jednak wcale niełatwo było owe oczywistości dostrzec. "Kościół schorowanej wyobraźni nie lubi rozumu", pisał Tischner. Ale to nie schorowana wyobraźnia stanowi Kościół.

Ksiądz Tischner obserwował, rozmyślał, analizował, krytykował, pisał, rozmawiał i wygłaszał, ale przede wszystkim – nieustannie wskazywał poza samego siebie. Najbardziej daje do myślenia to, że jeszcze nie myślimy, powtarzał (znowu Heidegger) i tym samym mówił: czytajcie wielkich myślicieli, patrzcie uważnie wokół, Bóg nie po to dał człowiekowi rozum, by ten go schował na dnie szafy.

"Ja mam osobisty kłopot: czy dobrze robię, gdy ukazując ludziom wspaniałe perspektywy chrześcijaństwa, pociągam ich do Kościoła, w którym spotykają ciasnotę myślową i grzech?" napisał mi jednym z listów. To właśnie robił, pokazywał chrześcijaństwo i katolicyzm nie zamknięte w kruchcie, rzeczywistość większą niż ten czy inny proboszcz wygłaszający pełne jadu kazania. Takim katolicyzmem można się było zachwycić. I choć jego Kościół nie stał się i najprawdopodobniej nigdy nie stanie się moim, nie mogę nie być księdzu Tischnerowi wdzięczna za to, że przed takimi jak ja otwierał do niego drzwi i mówił: "Przynajmniej zajrzyj. Być może zechcesz wejść i zostać".

Z jakichś powodów nie mogłam pojechać na pogrzeb Księdza Profesora. Pojechałam do Łopusznej później. Wybrałam się na całodzienną wyprawę. Z Warszawy do Krakowa, z Krakowa do Nowego Sącza, z Nowego Sącza do Łopusznej i z powrotem. To był dziwny dzień. Wypełniony muzyką i spokojem. Dopiero na cmentarzu, przed grobem, na którym leżały jeszcze wyschnięte kwiaty i wieńce pogrzebowe, zaczęłam płakać czując wewnątrz wielką pustkę.

Stałam tam myśląc między innymi o wykładach i seminariach Księdza Profesora, na które jeździłam do Krakowa. O jego książkach, o tekstach w Tygodniku Powszechnym, o tym, jak wiele dał mi i wielu osobom do mnie podobnym.

A potem poszłam na spacer, pod górę, najpierw drogą, a potem zwężającą się ścieżką. Szłam powoli stokiem góry, której nazwy nie znałam i wracał do mnie spokój. Spokój i radość. Pogoda była piękna, deszcz przestał padać niedawno i pozostawił wszystko świeżym, czystym i lśniącym. To był po prostu bardzo piękny dzień i może rzeczywiście w górach człowiek jest nieco bliżej Boga.

Ostatecznie znalazłam sobie inne miejsce, inną religijną tradycję, inną wiarę. Kościół Księdza Profesora nie stał się moim kościołem, ale nigdy nie przestanę mu być wdzięczna za to, że pokazał mi tego Kościoła myślącą twarz.